De mens leeft in de context van de maatschappij, de samenleving. Een collectief waarvan hij deel uitmaakt, aan bijdraagt, en dat tegelijk zijn leven beïnvloedt. Binnen de transpersoonlijke psychologie wordt dit persoon-overstijgend aspect bestudeerd. Het menselijk collectief bestaat uit zeer diverse individuen. Vanuit een bewustzijn dat ieder deel uitmaakt van één geheel, kan gekeken worden naar de manier waarop elk individu op eigen unieke wijze bijdraagt aan de ontwikkeling van de mensheid.
Afwijkende minderheid
Ongeveer 1 op de 25 mensen voldoet aan genoeg criteria om volgens de DSM5 (handboek der psychiatrie) gediagnostiseerd te worden met een mentale stoornis.
De rest van de mensen krijgt in zijn leven misschien ook wel eens tijdelijk te maken met een toestand die in de DSM omschreven staat. Een depressie bijvoorbeeld.
Het grootste deel van de mensen past niet in een omschrijving uit de DSM. Ookal kunnen zij zich wel herkennen in een aantal losse kenmerken, zij hebben hier niet zodanig last van dat het hen beperkt. Deze mensen noemen wij normaal, oftewel ‘neurotypisch’.
Onze visie op wat normaal en wat afwijkend is, is tijd- en cultuurgebonden. In onze huidige tijd en cultuur zijn wij gewend om menstypes die tot een minderheid behoren, te zien als zodanig afwijkend dat het pathologisch genoemd kan worden.
Onze tijdgeest lijkt een voorkeur te hebben voor monocultuur, waarbinnen weinig ruimte is voor diversiteit. Hierdoor kan het zijn dat het behoren tot een minderheid wordt gezien en ervaren als beperking op vele vlakken. Voor wie voldoet aan DSM-criteria, is het over het algemeen een grote uitdaging om in deze maatschappij een leven te leiden dat voldoening geeft. Therapie en psycho-educatie voor deze mensen is erop gericht om zo normaal mogelijk te kunnen functioneren binnen de maatschappij. Het gaat er hierbij om dat datgene waarin men afwijkt, zodanig aangepast wordt dat het geen beperking meer is. Hoewel er tegenwoordig af en toe meer aandacht komt voor de positieve aspecten van iemands unieke manier van zijn, ligt de maatschappelijke focus toch nog vaak op het onder controle krijgen van de negatieve aspecten.
Omdat de meeste mensen dus over een neurtypisch (normaal) brein beschikken, wordt van de mensen die tot een neurodiverse minderheid behoren verwacht dat zij zich aanpassen aan deze grootste groep.
Voordelen van (neuro)diversiteit
Voor elk systeem in de natuur geldt dat het gebaat is bij diversiteit. Diversiteit maakt een systeem duurzamer, doordat het beter bestand is tegen invloeden van buitenaf, zich beter kan aanpassen en ontwikkelen.
Er zijn vele verschillende manieren om mens te zijn. Talenten, vaardigheden, voorkeuren, goede en slechte kanten, komen in ieder mens in verschillende mate voor.
Eigenlijk is het heel opmerkelijk, dat er zoveel neurodiversiteit is.
De mens is de enige diersoort waarbij door de tijd heen alle afwijkende neurotypen behouden zijn gebleven.
Dat deze kenmerken steeds zijn overgeërfd en dus nog steeds niet uitgestorven, impliceert dat ze een belangrijke functie hebben. Dat ze bij de ontwikkeling van de mens tot wie wij nu zijn, een rol hebben gespeeld.
Deze rol is nog niet uitgespeeld.
Dat de grootste groep mensen een neurotypisch brein heeft wil niet zeggen dat alléén deze groep de meest ideale kenmerken heeft voor het overleven van de mensheid als soort, of voor het behoud van de natuur of de aarde. Alle kenmerken die voorkomen binnen het menselijk spectrum, ook de zeldzamer voorkomende kenmerken, zijn nodig voor de ontwikkeling van het geheel.
Misschien is het wel zo, dat de maatschappij zichzelf een grote kans ontneemt door geen ruimte in te bouwen voor de ontwikkeling van de specifieke talenten en vaardigheden van neurodiverse minderheden. Een kans om tot vernieuwende oplossingen te komen voor complexe problemen waar de mensheid tegenaan loopt. Een kans om niet als kuddedieren in het ravijn te storten, maar nieuwe routes te vinden door de mensen die anders denken en niet automatisch meelopen met de kudde, serieus te nemen.
Een mogelijkheid om het leven te verrijken met kunst en muziek, betekenisgeving en technologische vernieuwingen. Een manier om er steeds weer op gewezen te worden, dat we verder moeten en kunnen kijken, dat er meer bestaat dan dat wat onze wetenschap op dit moment kan aantonen en bewijzen. Dat alles zijn eigen functie en dus rol en bestaansrecht heeft.
Terugkijkend in de geschiedenis, lijkt het erop dat bijna iedereen die bij naam genoemd wordt in de geschiedenisboeken, de mensen die wij het onthouden waard vinden, de mensen die belangrijke bijdragen hebben geleverd en gezorgd hebben voor grote verandering, in onze huidige tijd goed zou passen in een omschrijving van onze DSM. Deze mensen waren afwijkend ten opzichte van hun tijdsgenoten. Er komen weinig neurotypische (normale) mensen voor in de geschiedenisverhalen.
Nog verder terugkijkend in de geschiedenis, is het interessant om te onderzoeken op welke manier verschillende neurotypen hebben bijgedragen aan het ontwikkelen van de mensheid.
Door archeologe Penny Spikins is hier onderzoek naar gedaan.
Zij komt tot de volgende conclusie:
Door een grotere geestelijke diversiteit, kan de mensheid als geheel stappen vooruit maken. Afwijkende manieren van denken brengen unieke vaardigheden en eigenschappen voort, waardoor de mensheid als geheel innovatiever en flexibeler is.
Neurodiverse Typen
Om dit te begrijpen, is het nodig naar de positieve kenmerken (in hun context) te kijken die verschillende neurotypen met zich meebrengen. Een aantal voorbeelden:
-ADHD
Het gen dat aan ADHD gelinkt wordt, DRD4-7R, heeft zich in bepaalde perioden snel uitgebreid. Hyperactiviteit en creativiteit is bij nomadische volken een zeer gewaardeerde eigenschap. Veel energie hebben, veel doen en vernieuwende creatieve oplossingen uitvoeren, draagt bij aan de gemeenschap.
-Autisme
Maakte technologische revolutie mogelijk. Mensen met autisme hebben oog voor detail, en het geduld om hier systematisch urenlang aan te werken. Het versieren van een levenspartner is niet hun grootste talent, maar door andere talenten hadden zij misschien status in de gemeenschap en vormden een betrouwbare, loyale en stabiele partner.
-Manisch-depressiviteit en schizofrenie/psychosegevoeligheid
Religie en spiritualiteit, sjamanen. Mystieke en allegorische voorstelling hebben grote invloed gehad op de maatschappij. De creatie van een geestelijke wereld, en het samenbinden van mensen door middel van religie heeft een grote bijdrage geleverd aan de vorming van culturen. Het horen van stemmen, meer zien dan anderen, gaf deze mensen een hoge spirituele status.
-Depressie
Het gen dat depressie kan veroorzaken (1 of 2 korte versies van SERT-gen voor serotonine transport) komt alleen voor bij de mens en de resusaap.
Mensen met depressie zijn erg gevoelig. Hierdoor zijn zij extra gevoelig voor factoren die eigenlijk voor niemand gezond zijn, maar waar zij zelf echt ziek van worden. (te vergelijken met de kanarie in de kolenmijn) Dit maakt dat de soort, de mensheid, zich beter kan aanpassen aan verschillende gebieden en omstandigheden.
Misschien is het een gezonde reactie om depressief te worden in een samenleving die niet op de juiste weg is, en wordt de noodzaak tot verandering benadrukt wanneer teveel mensen depressief zijn.
-Neurotypische mens
Is empathisch, vindt het belangrijk dat het met de voor hen belangrijke mensen goed gaat. Zijn bereid hiervoor concessies te doen op het gebied van persoonlijke idealen. Kan zich aanpassen, heeft de vaardigheden die nodig zijn om in een groep te functioneren. Het grootste deel van de mensheid bestaat uit dit neurotype. Hierdoor werd het mogelijk dat grote groepen kleine vernieuwingen uitvoerden, leiders gevolgd werden, kleine veranderingen van groot belang maakten. En zo lukte het steeds de mensheid als geheel een nieuwe richting in te sturen.
-Psychopatie
Een klein deel van de mensheid is in staat om zonder angst dingen te doen die niemand anders durft. Een vlakker gevoelsleven of minder empathie heeft in sommige omstandigheden ook voordelen. Bijvoorbeeld wanneer moeilijke dingen moeten gebeuren waar de groep baat bij heeft. Zoals voor een leeuw springen wanneer deze de groep bedreigt. Of zelfs bij het uitvoeren van voor de ander pijnlijke/vervelende medische handelingen.
-Overig
Ook mensen die zodanig veel last hebben van hun fysieke/geestelijke manier van zijn dat ze door iedereen als ziek of beperkt worden ervaren en hun hele leven zorg door anderen nodig hebben, hebben de mensheid iets te bieden. Zij hebben het talent om in anderen een gevoel van zorg en onbaatzuchtigheid op te roepen, eerlijk en vanuit gevoel en liefde te communiceren, de stress van ons dagelijks leven te relativeren en te kijken naar wat echt belangrijk is.
Conclusie
Voor de mensheid zou het dus een erg slecht idee zijn om via genetische screening de genen die (wat wij zien als) geestesziekte kunnen veroorzaken, weg te filteren. Of om alle afwijkende symptomen te willen onderdrukken.
Wij zijn juist gebaat bij diversiteit.
We zouden verder moeten kijken dan naar wat mensen in financieel opzicht kosten of bijdragen. Er zijn vele andere manieren van bijdragen, die onze overlevings- en onwikkelingskans als soort vergroten, ons leven verrijken en ons waardevolle levenslessen leren.
Psychische ziekte is niet alleen een individuele zaak, wij zijn allen elkaars context en hoe wij ons hiertoe verhouden maakt een groot verschil voor zowel de beleving van een leven als andersdenker als voor de maatschappij als geheel.
Wanneer wij meer tolerantie zouden krijgen en ruimte zouden creëren voor de unieke bijdrage van elk individu, zou dit bijdragen aan het levensgeluk van iedereen.
Bronnen:
-Een kleine geschiedenis van bijna alles, Bill Bryson
-Zeitgeist Moving Forward
-https://www.newscientist.com/article/mg21228372.000-mental-problems-gave-early-humans-an-edge/
-Anders mooi, Marlies Kieft (boek geschreven door moeder van dochter met syndroom van Down, de levenslessen die zij dankzij haar dochter geleerd heeft)
-Neurodiversity, The legacy of Autism and the Future of Neurodiversity, Steve Silberman