De transpersoonlijke dimensie in de Griekse Oudheid.
Een boekbespreking door David Grabijn, over het volgende boek:
The road to Eleusis: unveiling the Secret of the Mysteries. R. Gordon Wasson, Carl A. P. Ruck, Albert Hofmann. Harvest / Harcourt Brace Jovanovich, 1978
Eleusis is bekend van de Eleusische Mysteriën in de Griekse oudheid. Hoe zat het daarmee? Het ging om traditionele erediensten in Eleusis, een plaats niet ver van Athene. Het waren rituele inwijdingen. De zogenoemde kleine mysteriën hadden eind februari plaats en om de vijf jaar had je de grote mysteriën in september. De traditie heeft een kleine 2000 jaar (!) bestaan en er is vrij weinig over bekend omdat over wat er gebeurde niets naar buiten mocht komen. Daar stonden strenge straffen op.
Wel bekend is onder andere dat in principe iedereen ingewijd kon worden, arm, rijk, mannen, vrouwen, maar ook slaven en vreemdelingen. Het ging om een meerdaagse zuivering, om het herbeleven van bepaalde mythische gebeurtenissen rond leven en dood. Er werd gevast en daarna werd er iets gedronken dat Kykeon heette, een drank van onder meer gerst en munt. In het boek wordt geopperd dat deze bijzondere drank vermengd was met sporen van moederkoorn (een roestachtige schimmel op gerst en tarwe die paddestoeltjes kan vormen), wat een psychedelische werking had. En na het drinken ervan kon men in een ondergronds theater komen waar dan een geheime inwijding plaatsvond.
In de tijd van Plato en Aristoteles genoten de Eleusische Mysteriën nog altijd groot aanzien. Plato zelf had respect voor de Mysteriën onder meer omdat ze vormende ervaringen opleverden. Hij zou zelf ook een ingewijde zijn geweest.
In 1977 werd in de VS een internationale wetenschappelijke conferentie over Hallucinogene Paddenstoelen gehouden. De drie auteurs (een scheikundige, een schimmelonderzoeker en een historicus) van dit boek spraken daar en hun bijdragen werden later gebundeld. Ze betoogden dat ook de Oude Grieken vertrouwd waren met de effecten van geestverruimende stoffen, ja, dat een groot filosoof als Plato er zelfs zijn inzichten aan zou ontlenen. Dat een van de drie auteurs, Albert Hofman, zelf de ontdekker was van LSD en dat deze een verband legde tussen LSD, bepaalde paddenstoelen in Mexico en de eerbiedwaardige mysteriën van het Oude Griekenland, maakte het boek nogal omstreden. Trouwens, ook met het Vedische ‘Soma’-ritueel uit de Indo-Iranische traditie wordt in het boek een verband gelegd. Na verloop van tijd raakte deze visie wat meer geaccepteerd. In 2008 verscheen een speciale herdruk van het boek, aangevuld met een voorwoord door religiedeskundige Huston Smith en een bijgewerkte uiteenzetting over de chemische bewijsvoering door Peter Webster.
Het boek zelf bevat behalve een essay van Albert Hofmann over onder meer de effecten van verschillende verwante alkaloïden (bepaalde stoffen uit planten, niet altijd giftig), ook verslagen van archeologisch onderzoek, literatuurverwijzingen (Homerus, Aristoteles, Herodotus, Theophrastus, Plutarchus, etc.) en een weergave van de mythologische achtergronden. Er zijn ook illustraties in kleur.
Is het geheim van de Eleusische Mysteriën nu eindelijk ontsluierd, zoals het boek stelt? Dat is misschien toch een beetje veel gezegd. Er zijn geleerden die het eerder dan in moederkoorn (waarin een soort voorloper van LSD te vinden is) zoeken bij psychedelische of andere paddenstoelen, in opium of in DMT, een stof in planten die ook werkzaam is in onder meer ayahuasca. Ook is geopperd dat het ging om tranceopwekking door bepaalde ademhalingsoefeningen.
Wat echter wel duidelijk is, is dat de Oude Grieken in een wereld leefden waarin naast wiskunde, muziek, wetenschap, sport, geneeskunde, literatuur en politiek, ook plaats was voor goden, helden, natuur en eeuwenoude riten. Je zou kunnen zeggen dat hun wereld op de een of andere manier meer heel was, meer dimensies had, meer ontvankelijk was voor de mysteries en de wonderen van het leven dan de moderne, onttoverde en zogenaamd verstandige en verlichte wereld van onze tijd. Natuurlijk hebben beide werelden voor- en nadelen, maar je zou soms toch wel eens wensen dat onze versie van de werkelijkheid ietsje meer ruimte had voor het mysterie en het onverwachte.
David Grabijn
co-auteur van het boek Transpersoonlijke Psychologie (2012)